Dùng thuốc ở trẻ vị thành niên

Trẻ vị thành niên (VTN) trước hết vẫn là trẻ em. Giai đoạn này có thể kéo dài từ lúc trẻ bắt đầu nảy nở và hoàn thiện dần các cơ quan, các hệ thống và đặc biệt là chức năng sinh dục.

Thời kỳ này có thể kéo dài từ tuổi dậy thì cho đến khi có khả năng hoàn thiện cơ quan sinh sản (bắt đầu từ 10 tuổi cho đến khi trở thành người trưởng thành ở độ tuổi 18-20). Do các đặc điểm về thể chất và sự phát triển cơ thể có tính đột biến của giai đoạn này, mà việc dùng thuốc có nhiều điểm khác biệt so với trẻ nhỏ và người lớn.

Do sự phát triển về thể chất có tính tăng trưởng nhanh và mạnh, cộng với những thay đổi về tâm sinh lý có liên quan và bị ảnh hưởng rất nhiều của môi trường xã hội nên trẻ VTN có những vấn đề về điều trị học có tính đặc thù. Chẳng hạn như ở lứa tuổi này, các trẻ em con nhà khá giả sống ở đô thị thường bị mắc khá nhiều các chứng bệnh về tâm thần như trầm cảm hoặc các stress do bị sức ép từ nhiều phía như từ gia đình, quan hệ bạn bè... cho đến sự quá tải về học tập.

Trẻ VTN ở nước ta hiện nay (cả thành phố và nông thôn) còn đang phải đối mặt với những tệ nạn xã hội như nghiện hút, mại dâm và các văn hoá phẩm đồi trụy; các hình thái bệnh lý được gọi là căn bệnh của thời văn minh như cận thị, bệnh béo phì, bệnh do máy vi tính, do trò chơi điện tử và có thể cả những bệnh lây lan theo đường tình dục nữa. Chữa trị các bệnh của lứa tuổi này không chỉ dùng thuốc theo bệnh như các kiểu cách trị liệu thông thường. Đặc biệt, đối với các bệnh có liên quan đến mức sống và lối sống, các bệnh về tâm thần và các bệnh lý về mắt thì khâu điều trị theo nguyên nhân có lẽ là quan trọng nhất.

Cơ thể của trẻ VTN đang trên đà phát triển do những yếu tố thúc đẩy nội sinh là các nội tiết tố (hormone), nên việc dung nạp thuốc của cơ thể cũng có nhiều điểm khác biệt so với trẻ nhỏ và người lớn. Các con đường đưa thuốc vào cơ thể cũng không có gì khác biệt so với các đối tượng khác. Tuy nhiên, các yếu tố hấp thu, chuyển hoá và thải trừ thuốc trong cơ thể có những điểm dị biệt. Do cơ thể đang trong giai đoạn tăng trưởng mạnh, nên sự hấp thu thuốc qua đường tiêu hoá là khá nhanh và đạt hiệu quả cao. Sự dung nạp thuốc nhìn chung là tốt, độ khả dụng sinh học hay hiệu quả của thuốc với cơ thể diễn ra thuận lợi. Sự biến đổi của thuốc trong cơ thể qua gan, thận và trong các dịch của cơ thể diễn ra khá nhanh. Thời gian lưu giữ thuốc trong cơ thể cũng không kéo dài như ở người lớn và người cao tuổi. Nguy cơ bị ngộ độc do tích luỹ thuốc ít gặp.

Tuy nhiên, các nguy cơ về dị ứng thuốc và các tai biến khác như quá liều lại rất hay gặp. Cơ thể trẻ VTN có hệ thần kinh chưa được ổn định, hệ nội tiết và miễn dịch cũng đang hoàn thiện dần nên khá nhạy cảm với thuốc. Vì thế, khi dùng các loại thuốc kháng sinh, các loại vaccine và huyết thanh đối với đối tượng này cần rất thận trọng. Phải theo dõi đề phòng các tai biến sốc phản vệ do thuốc có thể xảy ra.

VTN là trẻ con đang trên đường trở thành người lớn nên việc dùng thuốc vẫn phải tuân theo quy tắc của trẻ em, nghĩa là không được chia theo tỷ lệ của “người lớn thu nhỏ”. Các sách về thuốc hiện được coi là chính thống hiện có ở nước ta đều ghi rõ liều lượng thuốc cho lứa tuổi này. Có sách thì ghi cụ thể liều lượng thuốc cho từng độ tuổi một, tuỳ theo từng loại thuốc. Đối với một số biệt dược, chẳng hạn như Efferalgan Vitamin C (chứa dược chất chính là Paracetamol và Vitamin C) có ghi liều dùng cho người lớn là từ 1-2 viên, uống 1-2 lần trong ngày, còn ở trẻ từ 13-15 tuổi là 1-1,5 viên. Như vậy, liều lượng thuốc loại này ở trẻ VTN chỉ thấp hơn người lớn một chút ít.

Để tiện cho việc dùng thuốc nói chung và liều lượng thuốc nói riêng cho các đối tượng khác nhau về độ tuổi, các nhà chuyên môn đã nêu ra một số công thức để chỉ dẫn. Chẳng hạn như theo công thức của tác giả Clark thì liều lượng dùng thuốc cho trẻ có độ tuổi khác nhau bằng thương số của trọng lượng cơ thể cho 150 rồi đem nhân với liều của người lớn; Theo phương pháp tính liều của Gaubius thì trẻ dưới 1 năm, liều chỉ bằng 1/12 liều người lớn... dưới 14 tuổi bằng 1/2 và dưới 20 tuổi bằng 2/3 liều thuốc dùng cho người lớn. Và còn nhiều công thức khác tính toán theo trọng lượng và cả diện tích bề mặt cơ thể khá phức tạp.

Điều cuối cùng cần lưu ý là trẻ VTN do lứa tuổi hiếu động và đang dần tự khẳng định mình về thể chất, tinh thần và vị thế trong xã hội nên nói chung không thích dùng thuốc, kể cả khi đau ốm và thường hay quên uống thuốc. Điều đó làm giảm đi rất nhiều tác dụng và hiệu quả của thuốc. Các bậc cha mẹ khi chăm sóc cho con cái mình ở lứa tuổi này nên quan tâm và phối hợp tốt với các thày thuốc, để cho việc điều trị bằng thuốc cho trẻ VTN đem lại hiệu quả cao nhất.