Ô nhiễm môi trường: S.O.S

Nhu cầu về một môi trường sạch đẹp càng cao hơn khi trình độ kinh tế - xã hội, dân trí phát triển ngày một cao. Những năm gần đây, tuy thu nhập của người dân TP.HCM có những thay đổi theo hướng tích cực, nhưng môi trường sống vẫn đang bị xuống cấp.

Trong thời gian tới, nạn ô nhiễm môi trường vẫn cứ nặng nề thì chính sách kiểm soát môi trường sẽ phải có những thay đổi đáng kể.

Những vấn đề môi trường

Theo kết quả khảo sát 800 hộ dân ở TP.HCM của Tổ chức Kinh tế và Môi trường Đông Nam Á (EEPSEA), những vấn đề môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay tại đây lần lượt là ô nhiễm không khí, nước và rác thải.

Ô nhiễm không khí

Rất dễ nhận thấy rằng không khí ở TP.HCM đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Theo Chi cục Bảo vệ Môi trường, đã vài năm nay, nồng độ bụi hạt ở các khu vực dân cư vượt rất cao so với tiêu chuẩn cho phép, trong đó, nồng độ các chất NO2, benzen và toluene, vốn là các chất có nhiều tác nhân gây bệnh ung thư, cũng cao hơn tiêu chuẩn cho phép. Hai nguồn ô nhiễm không khí chính là phương tiện giao thông và các cơ sở công nghiệp.

Theo Cục Bảo vệ Môi trường Việt Nam, TP.HCM hiện nay có hơn 3,8 triệu xe máy, chiếm hơn 70% nguồn chất thải độc hại hàng ngày tuôn vào bầu không khí. Các cơ sở công nghiệp là nguồn xả thải của hơn 20% lượng chất thải trong. Mặc dù khối lượng ít hơn, nguồn xả thải này lại có tính tập trung với nồng độ cao hơn, gây nhiều thiệt hại cho cộng đồng và môi trường xung quanh các khu công nghiệp.

Ô nhiễm nguồn nước

Nước mặt ở các sông ngòi, kênh rạch ở TP.HCM đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Các chất thải chủ yếu là chất thải hữu cơ, dầu và vi sinh. Nồng độ BOD, NH4, bụi lơ lửng, kim loại nặng và nhiều chất thải độc hại khác đều vượt nhiều lần so với tiêu chuẩn cho phép.

Các chất thải chủ yếu tập trung ở các nguồn xả thải của các cơ sở công nghiệp. Có thể nói chất thải công nghiệp là nguồn gây ô nhiễm chính. Tuy nhiên, chất thải sinh hoạt cũng rất đáng lưu ý. Việc xây hầm vệ sinh không đúng quy cách, hoặc xả trực tiếp vào hệ thống thoát nước cũng là một nguồn chất thải gây ô nhiễm đáng kể. Đặc biệt, việc xây dựng hầm vệ sinh không đúng quy cách có thể gây ô nhiễm đất và nước ngầm dài hạn.

Bên cạnh đó, hoạt động khai thác nước ngầm tại các khu vực không có nước máy cũng làm giảm sút trữ lượng nước ngầm nghiêm trọng. Theo các cơ quan chức năng, tại nhiều quận huyện, đặc biệt là Tân Bình, Bình Tân, Bình Chánh, mực nước ngầm hạ thấp trên 30m so với mặt đất và tiếp tục hạ thấp với tốc độ 2-3m/năm.

Chất thải rắn

Hiện nay TP.HCM có 15 khu chế xuất, khu công nghiệp và chừng 25 ngàn cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, trong đó có khoảng 260 cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Với dân số khoảng 8,5 triệu người và hệ thống cơ sở sản xuất như vậy, hàng ngày toàn thành phố tạo ra 6.000 tấn chất thải rắn.

Theo Trung tâm Thông tin khoa học và công nghệ, có 25% rác thải có thể tái chế. Hoạt động thu gom và tái chế hiện nay chủ yếu do 740 cơ sở tái chế tư nhân có quy mô vừa và nhỏ đảm nhận, chất lượng sản phẩm tái chế kém. Phần lớn rác thải còn lại được chôn lấp hoặc đốt, chỉ có một phần nhỏ được xử lý sản xuất điện năng và phân bón vi sinh.

Ảnh hưởng đến phúc lợi xã hội

Theo kết quả khảo sát 820 hộ gia đình tại TP.HCM, Đồng Nai và Bà Rịa - Vũng Tàu của Quỹ Môi trường SIDA (SEF), nhiều người dân đã thực hiện các biện pháp chống lại tác hại của ô nhiễm không khí. Các biện pháp bao gồm lắp kính, gắn máy điều hòa, trồng cây ngăn bụi, tưới nước trong vườn hoặc ngoài đường, mang khẩu trang, thường xuyên đóng cửa và hạn chế ra khỏi nhà.

Có 24% người dân thực hiện một hoặc nhiều biện pháp kể trên. Kết quả khảo sát cho thấy các nhóm thu nhập khác nhau có tỷ lệ thực hiện các biện pháp này khác nhau. Nếu ở nhóm thu nhập cao có đến 32% thực hiện thì nhóm thu nhập thấp chỉ có 19% và nhóm thu nhập trung bình là 25%. Tất nhiên, những hộ thu nhập thấp chỉ áp dụng các biện pháp ít tốn kém.

Cũng theo SEF, có đến 30% hộ dân cho rằng nguồn nước của họ đang bị ô nhiễm. Những hiện tượng chứng tỏ nguồn nước bị ô nhiễm là nước có mùi tanh hôi, đục, vị chua, đóng váng, dễ gây ngứa da. Trong số những người kết luận nguồn nước bị ô nhiễm có 48% khẳng định nước có mùi tanh hôi, 64% cho biết nước bị đục, nhiều cặn. Các loại bệnh phổ biến do ô nhiễm nguồn nước gây ra là các bệnh đường ruột, phụ khoa, da liễu và cả ung thư.

Thái độ của người dân

Mặc dù ô nhiễm môi trường ở TP.HCM hiện nay là rất nghiêm trọng, nhưng việc giải quyết ô nhiễm không dễ và còn rất tốn kém. Theo EEPSEA, ba vấn đề quan trọng nhất theo ý kiến của người dân thành phố là (1) Việc làm và thu nhập; (2) Quản lý nhà nước và (3) Giáo dục - y tế. Môi trường chỉ đứng hàng thứ tư với tỷ lệ được chọn thấp hơn nhiều. Nếu giáo dục được 20% số người lựa chọn là vấn đề quan trọng nhất thì môi trường chỉ được 10% chọn.

Nói chung, thái độ của người dân đối với việc bảo vệ môi trường còn chưa đúng mức. Ngoại trừ những trường hợp bị tác động mạnh của ô nhiễm môi trường đến mức “thở không nổi, uống không nổi” thì người dân vẫn bình thản với những hiện tượng ô nhiễm môi trường và càng chưa có ý thức cùng cơ quan chức năng của Nhà nước đấu tranh bảo vệ môi trường.

Viễn cảnh về chính sách

Đối với ô nhiễm nước và không khí, các chính sách kiểm soát và xử lý ô nhiễm hiện nay vẫn còn rất nhẹ, chưa có tính răn đe. Các tiêu chuẩn về khí thải và nước thải đã có, nhưng rất khó cưỡng chế thi hành một cách nghiêm ngặt. Luật Bảo vệ môi trường của nước ta mới ra đời năm 2005, nhưng trên thực tế có rất nhiều vấn đề cần được quy định sâu hơn, cụ thể hơn thì mới đảm bảo việc thi hành bộ luật này được nghiêm chỉnh. Ví dụ phải kiên quyết hơn trong việc quy định rõ tổ chức hay cá nhân gây ô nhiễm đến độ nào thì phải trả tiền, độ nào phải chịu phạt để tránh gây ô nhiễm thêm cho môi trường.

Cũng cần có chính sách và chế độ thu phí chất thải hợp lý để có thể duy trì sự phát triển kinh tế song hành cùng môi trường một cách bền vững. Giảm từng bước các phương tiện đi lại cá nhân, tăng cường hệ thống giao thông công cộng vừa giải quyết được ùn tắc và tai nạn giao thông, vừa giảm bớt ô nhiễm môi trường.

Việc sử dụng rác để tái chế, sản xuất điện năng và phân bón có thể đem lại một nguồn thu nhập và lợi ích lớn. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi phải phân loại rác thành hai loại: hữu cơ và vô cơ, song việc phân loại rác tại nơi xử lý khá tốn kém, thậm chí có thể làm cho việc tái chế rác bị lỗ. Ở nhiều nước, luật pháp quy định các hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn, hoặc phải trả tiền cho người thu gom rác nếu không muốn tự phân loại.

Trong tương lai gần, thiết nghĩ chính quyền TP.HCM nên đi đầu trong việc hướng dẫn và nếu cần, hỗ trợ cho các hộ dân chủ động thực hiện các biện pháp phân loại rác thải ngay tại nhà. Mặt khác, mời gọi các nhà đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến rác theo công nghệ hiện đại ở các thành phố lớn, trước mắt là TP.HCM và Hà Nội là đáng được ưu tiên.